Prawo i Podatki

PROKURATURA

Prokuratura, mimo niekwestionowanego znaczenia w systemie organów ochrony prawnej nie ma swego umocowania konstytucyjnego, a co za tym idzie, zadania i uprawnienia jednego z najważniejszych państwowych organów nie są określone najwyższą w hierarchii normą prawną a jedynie w drodze regulacji ustawowej. Wielokrotnie nowelizowana ustawa z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) określa, iż zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Powyższe zadanie Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy wykonują zgodnie z art. 3 ustawy przez:

prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami;

wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli;

podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach;

sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności;

współpracę z jednostkami naukowymi w zakresie prowadzenia badań dotyczących problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz kontroli;

gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie w systemach informatycznych danych, w tym danych osobowych, pochodzących z prowadzonych lub nadzorowanych na podstawie ustawy postępowań oraz z udziału w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia lub innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy, przekazywanie danych i wyników analiz właściwym organom, w tym organom innych państw, organizacjom międzynarodowym, w tym ponadnarodowym, oraz organom Unii Europejskiej, jeżeli przewiduje to ustawa lub umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską lub jeżeli przekazywanie danych i wyników analiz tym organom i organizacjom wynika z odrębnych przepisów; administratorem tych danych, w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie danych osobowych, gromadzonych i przetwarzanych w ogólnokrajowych systemach informatycznych prokuratury jest Prokurator Generalny;

zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji;

koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe;

współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa;

współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;

współpracę i udział w działaniach podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską;

opiniowanie projektów aktów normatywnych;

podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.

Prokuraturę, która jest organem ochrony prawnej, stanowią Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Naczelnym organem prokuratury jest Prokurator Generalny.

Prokurator Generalny kieruje prokuraturą osobiście lub przez swoich zastępców, posiada też uprawnienia do wydawania zarządzeń, wytycznych i poleceń podległym prokuratorom. Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż w ciągu trzech miesięcy przed upływem kadencji Prokuratora Generalnego albo w ciągu trzech miesięcy od jej wygaśnięcia spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury. Krajowa Rada Sądownictwa i Krajowa Rada Prokuratury zgłaszają po jednym kandydacie na Prokuratora Generalnego, nie później niż na cztery miesiące przed upływem kadencji Prokuratora Generalnego albo w ciągu dwóch miesięcy od jej wygaśnięcia.

Na stanowisko Prokuratora Generalnego może być powołana osoba będąca prokuratorem w stanie czynnym powszechnej lub wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury, Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, o co najmniej dziesięcioletnim stażu na stanowisku prokuratora, sędzią Izby Karnej lub Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w stanie czynnym, sędzią sądu powszechnego lub sędzią sądu wojskowego w stanie czynnym, o co najmniej dziesięcioletnim stażu sędziowskim w sprawach karnych.
Kadencja Prokuratora Generalnego trwa sześć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po upływie kadencji Prokurator Generalny pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowo powołanego Prokuratora Generalnego. Prokurator Generalny, po zakończeniu kadencji, nie może być ponownie powołany na to stanowisko. Po zakończeniu kadencji Prokurator Generalny może przejść w stan spoczynku niezależnie od osiągniętego wieku. Osiągnięcie przez Prokuratora Generalnego wieku uprawniającego do przejścia w stan spoczynku nie ma wpływu na zakończenie kadencji.

Prokurator Generalny przedstawia Prezesowi Rady Ministrów, nie później niż do końca pierwszego kwartału roku następnego, sprawozdanie z rocznej działalności prokuratury. Minister Sprawiedliwości przedstawia na piśmie swoje stanowisko do sprawozdania Prokuratora Generalnego. Prezes Rady Ministrów przyjmuje albo odrzuca sprawozdanie, mając na względzie realizację zadań przez Prokuratora Generalnego w zakresie strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw. W przypadku odrzucenia sprawozdania Prokuratora Generalnego, Prezes Rady Ministrów może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji. Sejm odwołuje Prokuratora Generalnego uchwałą podjętą większością dwóch trzecich głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Przed złożeniem wniosku Prezes Rady Ministrów zasięga opinii Krajowej Rady Prokuratury, która powinna być wydana w terminie dwóch miesięcy. Wydaną opinię załącza się do wniosku. Brak opinii w tym terminie oznacza rezygnację z prawa do jej wyrażenia.

Prezes Rady Ministrów może w każdym czasie, niezależnie od sprawozdania rocznego, zażądać od Prokuratora Generalnego przedstawienia informacji na określony temat związany ze strzeżeniem praworządności oraz czuwaniem nad ściganiem przestępstw. Żądanie to nie może dotyczyć przedstawienia informacji o biegu postępowania w konkretnej sprawie. Prezes Rady Ministrów może zażądać od Prokuratora Generalnego uzupełnienia przedstawionej informacji w terminie trzech miesięcy.

Pierwszego zastępcę Prokuratora Generalnego oraz pozostałych zastępców Prokuratora Generalnego powołuje, spośród prokuratorów Prokuratury Generalnej, i odwołuje z tych stanowisk Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prokuratora Generalnego.

Zastępcą Prokuratora Generalnego jest Naczelny Prokurator Wojskowy, którego powołuje, spośród prokuratorów Naczelnej Prokuratury Wojskowej, i odwołuje z tego stanowiska Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prokuratora Generalnego zgłoszony w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. Naczelny Prokurator Wojskowy kieruje w zastępstwie Prokuratora Generalnego działalnością wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. Zastępcą Prokuratora Generalnego jest Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, którego powołuje, spośród prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, i odwołuje z tego stanowiska Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prokuratora Generalnego zgłoszony w porozumieniu z Prezesem Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu kieruje Główną Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Liczbę pozostałych zastępców Prokuratora Generalnego określa Minister Sprawiedliwości, na wniosek Prokuratora Generalnego, w rozporządzeniu, mając na uwadze konieczność zapewnienia właściwej realizacji zadań Prokuratora Generalnego.

Prokuratura zorganizowana jest na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, co oznacza, iż wszyscy prokuratorzy podporządkowani są swoim przełożonym, którymi są Prokurator Generalny i prokuratorzy przełożeni niższych szczebli. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury podległymi Prokuratorowi Generalnemu są: Prokuratura Generalna, prokuratury apelacyjne, prokuratury okręgowe i prokuratury rejonowe.

Najważniejsze zadanie prokuratury, określone jako „czuwanie nad ściganiem przestępstw” prokurator wykonuje przez prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach karnych i wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. Pojęcie „ściganie przestępstw” ma szerokie znaczenie i swym zakresem obejmuje całokształt walki z przestępczością tj.: wykrycie sprawcy i jego ujęcie oraz zebranie i utrwalenie dowodów dla sądu (przygotowanie oskarżenia), działania zmierzające do ukarania sprawcy (popieranie oskarżenia przed sądami), a także wykonania wobec niego orzeczonej kary pozbawienia wolności (wykonanie kary). Wszystkie wskazane elementy uregulowane zostały w ustawie o prokuraturze w rozdziale 3 w kontekście działalności w postępowaniu przygotowawczym, udziału prokuratora w postępowaniu sądowym i nadzoru nad wykonaniem orzeczeń o tymczasowym aresztowaniu i o pozbawieniu wolności. Szczegółowe kompetencje prokuratora w tym zakresie określone są w kodeksie postępowania karnego oraz kodeksie karnym wykonawczym.

Zwrócić należy uwagę na fakt, iż prokuratura nie jest zobowiązana do ścigania wszystkich przestępstw. Poza zakresem zainteresowania prokuratury pozostają czyny karalne o niewielkiej wadze i szkodliwości społecznej, których sprawców pokrzywdzony może sam ścigać bez angażowania wszystkich organów państwowych uprawnionych do walki z przestępczością.

Art. 3 ustawy o prokuraturze stanowi, iż do zadań prokuratury należy prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania, koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzonej przez inne organy oraz współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa, opiniowanie projektów aktów normatywnych, a także podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.

Zwalczaniem przestępczości zorganizowanej zajmuje się funkcjonujące w strukturze Prokuratury Generalnej Departament do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji. W prokuraturach apelacyjnych funkcjonują wydziały V do spraw przestępczości zorganizowanej i korupcji, do zadań których należy:

prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa o charakterze terrorystycznym, noszące cechy zorganizowanej przestępczości, korupcji w organach władzy ustawodawczej, organach administracji rządowej, samorządowej, wymiaru sprawiedliwości, ścigania i kontroli;
udział prokuratorów w postępowaniu sądowym w ww. sprawach rozstrzyganych w pierwszej i drugiej instancji oraz w toku czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym.